Shkruan: Lirim Mehmetaj
Kur para disa vitesh e pata lexuar në librin e Sir Ivor Anthony Roberts se Slobodan Millosheviç e donte Veton Surroin për kryeministër të Kosovës dhe më pas edhe në librin e Warren Zimmermann se si Surroi në një takim me sekretarin amerikan të shtetit, Lawrence Eagleburger, në Ambasadën Amerikane në Beograd, me 26 shkurt të vitit 1990, i kishte thënë se shqiptarët nuk janë të interesuar për pavarësi, isha shtangur dhe nuk e kuptoja dot pse politika dhe shqiptarët i dhanë jetë publike këtij personi edhe pasluftës së fundit në Kosovë.
Megjithatë, në kohën kur isha takuar me këto dy fakte për këtë njeri, ai ishte tretur si karakter politik meqë s’kishte arritur ta kalonte as pragun me partinë e tij “Ora”, derisa kohë pas kohe shfrytëzonte mediumin e së motrës për ndonjë tekst aty-këtu, por që s’paraqiste vlerë si përmbajtje e as zhurmë si publicistikë.
Më pas do lexoja edhe pak nga shkrimet e tij sa për të krijuar një përshtypje se ai përbënte një anëtar të një grupi që ishte akomoduar në sistemin jugosllav me mundësinë e çilatjes familjare derisa pjesa më e madhe e shqiptareve jetonte në burgun kolektiv.
Regjimi ua kishte mundësuar të jenë “zezakët e kuzhinës” bashkë me disa familje të tjera dhe kaq u mjaftonte Surronjëve, normalisht me çmimin e degjenerimit kombëtar.
Sikur Veton Surroi të vazhdonte të mbetej një gërmadhë jugosllave unë nuk do të mësoja më shumë për të e natyrshëm as ky shkrim nuk do të shkruhej ndonjëherë. Do ta ekspozoja thjesht si një Esat Pashë që s’e kuptoi kur po shembej “perandoria” që ëndërronte ta bënte pasha dhe kaq.
Por, siç ka thënë njëherë At Zef Pëllumbi “asht i mjerë ai popull që nuk ia del me zotnua bijtë e vet të këqij”, dhe me gjasë shqiptarët nuk e kanë këtë zotësi.
Përmes Albin Kurtit kryeministër, Veton Surroi, ky bir i keq i popullit, u kthye. Po përsëri si “zezak kuzhine”.
Ai sot është këshilltar i kryeministrit të Kosovës dhe nuk është Surroi i vetëm në atë kabinet.
Prandaj, edhe unë iu riktheva për të rilexuar çfarë e kisha të njohur për të, pa e ditur se ajo çfarë do të gjeja ishte shumë më e errët se dijet e mia fillestare.
Në tekstin më poshtë (të cilin për shkak të formatit më është dashur ta shkurtoj kaq shumë herë) do të mund të lexoni se si Veton Surroi akuzonte shqiptarët se po i dëbojnë serbët e malazezët nga Kosova; gënjente ndërkombëtarët se në Kosovë s’ka problem etnik, por është çështje e demokracisë në Serbi; akuzonte minatorët si irredentistë shqiptarë që duan bashkim me Shqipërinë; gjykonte ashpër intelektualët e huaj kur kërkonin Republikë për Kosovën; takohej fshehurazi me njerëz si Mihajlo Markoviç në Beograd, krahun ekstrem të partisë së Millosheviç-it, ofendonte fshatarët shqiptarë, shkruante se çfarë gabim i madh është të kërkuarit pavarësi: thoshte se shqiptarëve s’iu duhet shteti; bënte lojë të dyfishtë në Rambuje dhe shumëçka tjetër.
I njëjti, tani shfaqet në televizor në emër të Qeverisë së Kosovës dhe na tregon se si i kemi punët në politikë, çfarë marrëveshje të pranojmë, sa tokë t’u lëmë kishave serbe në Kosovë e sa të gjerë t’ua japim autonominë serbëve të Kosovës.
…
Në fillim të viteve 90-ta në Serbi kishte ardhur nga Amerika një biznesmen amerikano-serb me emrin Milan Paniç. I suksesshëm si ndërmarrës, amerikan i natyralizuar dhe me qasje liberale, Paniç përbënte një serb më të pranueshëm për perëndimin që kishte pakënaqësitë e veta me Millosheviç-in. Por, Paniç s’vinte si kundërshtar i Millosheviç-it dhe nuk shihej si i tillë as nga ai vetë. Prandaj, në korrik të vitit 1992, Paniç merr postin e Kryeministrit të Republikës Federale të Jugosllavisë, me kërkesën e Presidentit jugosllav, Dobrica Çosiç dhe presidentit serb, Sllobodan Millosheviç.
Më vonë, për arsye të disa dallimeve politike, këta të dy u sulmuan nga Millosheviç dhe Paniç vendosi ta sfidojë Millosheviçin në zgjedhjet e 19 dhjetorit 1993.
Në këtë kohë Lidhja Demokratike e Kosovës refuzonte të bëhej pjesë e zgjedhjeve, sepse tashmë ishin shpallur institucionet paralele të Kosovës së pavarur dhe pjesëmarrja eventuale në zgjeshje do ta delegjitimonte gjithë procesin duke hequr dorë nga një arritje që ishte përtej simbolike dhe në anën tjetër do ta legjitimonte aparteidin që politika serbe ushtronte mbi shqiptarët e Kosovës.
Qëllimi i shqiptarëve ishte ndërkombëtarizimi i çështjes në atë formë që perëndimorët ta trajtonin Kosovën si një problem me Serbinë dhe jo si një problem i Serbisë.
Paniç, meqë i duheshin votat për të dhe kundër Millosheviç-it, kishte provuar ta bindte Ibrahim Rugovën që të bëhej pjesë e procesit zgjedhor duke i premtuar atij se do të rishqyrtonte politikat agresive të deriatëhershme.
Takimet me Rugoven Paniç i ka dokumentuar edhe në një libër të shkruar bashkë me Kevin C. Murphy, për jetën e tij dhe karrierën e shkurtër në politikën jugosllave.